توضیحات
زمان مطالعه: ۳ دقیقهکتاب نفائس الفنون فی عرایس العیون شمس الدین محمد بن محمود آملی
قسمتی از متن کتاب نفائس الفنون :
آغاز نسخه:
“ب‍س‍م‍ل‍ه. ه‍ذا کتاب ن‍ف‍ای‍س الفنون فی عرایس العیون در علوم اواخر … فن اول … که آن عبارت است از م‍ع‍رف‍ت ت‍ص‍وی‍ر ال‍ف‍اظ ب‍ح‍روف ه‍ج‍اآ آن …”,ان‍ج‍ام نسخه: “… ک‍ل‍م‍ه ب‍گ‍ی‍رد و ب‍ه‍رج‍ا که ان‍دو ح‍رف در اول ک‍ل‍م‍ه باشد ان‍چ‍ی‍ز که ان ک‍ل‍م‍ه ب‍روی اف‍ت‍د ض‍م‍ی‍ر آن‍ک‍س باشد و ال‍ل‍ه اع‍ل‍م ب‍ال‍ص‍واب و ال‍ی‍ه ال‍م‍رج‍ع و ال‍م‍اب…
نفائس الفنون فى عرائس العيون، دائرةالمعارفى است به زبان فارسى، تأليف علامه شمس‌الدين محمد بن محمود آملى، از علماى قرن هشتم هجرى، متوفاى ۷۵۳ق.
ظاهرا كتاب با هدف تدريس به طلاب مدرسه سلطانيه تأليف شده است.
مؤلف:
آن را قبل از ۷۳۶ق، آغاز كرده و در حدود ۷۴۲ق، به پايان رسانيده و به ابواسحاق بن محمود شاه در شيراز تقديم داشته است.
اين كتاب، يكى از دايرةالمعارف‌هاى نفيس فارسى است كه تا حدى از نظرها دور مانده است.
نفائس الفنون، گنجينه‌اى گران‌بها از ادب و فرهنگ گذشته اين آب و خاک مى‌باشد.
کتاب نفائس الفنون در سه جلد تنظيم گرديده
و مشتمل بر مقدمه و شرح حال مؤلف به قلم سيد هدآيت‌الله مسترحمى،
مقدمه‌اى به قلم مصحح كتاب، مرحوم علامه ابوالحسن شعرانى،
مقدمه‌اى به قلم مؤلف(مشتمل بر سه فايده)
و دو بخش اصلى است(بخش علوم اوايل و بخش علوم اواخر).
بخش اول كتاب:
به علوم اواخر اختصاص يافته و مشتمل بر ۴ مقاله است و هر مقاله، خود، مشتمل بر چند فن و هر فن، دربرگيرنده فصول متعددى مى‌باشد. در اين بخش، ۸۵ علم كه بر ۳۶ فن بنا نهاده شده، معرفى مى‌گردد.
بخش دوم:
به علوم اوايل اختصاص يافته و مشتمل بر ۵ مقاله و هر مقاله، مشتمل بر چند فن و هر فن، متضمن فصول گوناگونى است.
در اين بخش نيز ۷۵ علم از علوم اوايل كه بر ۳۳ فن بنا شده، معرفى مى‌گردد.
شمس‌الدين آملى، در کتاب نفائس الفنون به شيوه نويسندگان كتب علمى قرن هفتم و هشتم، نظير خواجه نصيرالدين طوسى و قطب‌الدين شيرازى، مطالب غامض علمى را در ساده‌ترين و روان‌ترين عبارات، به نثر مرسل آن روز نوشته است.
و در خطبه آغازين كتاب، به شيوه مرسوم عصر خود از نثر مصنوع پيروى كرده كه در اين كار هم توانايى خود را به خوبى نشان مى‌دهد.
فصل مربوط به علم انشا نيز به نثر مصنوع نوشته شده.
امّا در فصول ديگر، كار، متفاوت است،
چون بيشتر مطالب از كتاب‌هاى ديگران به همان صورت نقل شده. و اگر در جايى اسلوب نثر قديم‌تر از شيوه عصر مؤلف است، در آن تغييرى نداده.
در بخش‌هايى از کتاب نفائس الفنون هم به نظر مى‌رسد كه مطالب، توسط خود آملى از متن عربى به پارسى ترجمه شده است.
اين كتاب، تمامى علوم و فنونى را كه در قرن هشتم هجرى شناخته شده بود، در بر دارد.
نویسنده با شكيبايى فراوان و آگاهى عميق به علوم و مسائل آن پرداخته است.
وى، ابتدا، از علم، تعريفى جامع به دست مى‌دهد
و سپس به تقسيم‌بندى و طبقه‌بندى علوم مى‌پردازد
و آن‌گاه هر علم را با اجزا و فروع آن مورد تدقيق قرار مى‌دهد.
و هيچ علم و فنى را از قلم نمى‌اندازد؛
از علم اكتاف گرفته تا هندسه و جبر و مقابله و از قيافه‌شناسى تا مكانيك(علم حيل)، همه را آورده است.
در نفائس الفنون، در تقسيم علوم چنين آمده است:
«بدان كه علم، به قسمت اولى، منقسم شود با حكمى و غير حكمى…
حكمت، عبارت است از علم حقايق اشياء چنان‌كه باشد و قيام نمودن به كارها چنان‌كه بايد به قدر استطاعت تا نفس انسانى به كمالى كه متوجه است بدان برسد،
پس منقسم شود به دو قسم: علمى و عملى.
علمى، تصور حقايق موجودات است و تصديق به احكام و لواحق آن، چنان‌كه فى نفس الامر باشد به قدر قوت انسانى و عملى، ممارست حركات و مزاولت صناعات از جهت اخراج آنچه در حيز قوت باشد به حد فعل، به شرط آنكه مؤدى بود از نقصان به كمال به حسب طاقت بشرى.
و علوم غير حكمى منقسم شود:
به قسم دينى و غير دينى و علوم دينى، يا عقلى‌اند يا نقلى يا مركب از هر دو… و علم غير دينى همچو علم محاورى…
و بعضى از ايشان، قسمت بدين وجه كنند كه علوم، يا شرعى است يا حكمى يا جامع ميان شرعى و حكمى كه آن تصوف است…».
بدين ترتيب مؤلف، مبناى كتابش را بر تقسيم علوم به حكمى و غير حكمى مى‌نهد و آنها را علوم اوايل و علوم اواخر مى‌نامد.
ابتدا، علوم اواخر را شرح مى‌دهد و آنها را به چهار دسته تقسيم مى‌كند كه هر كدام شامل چند فن است.
مآخذ کتاب کتاب نفائس الفنون کتبی مثل:
« جامع المعارف » تالیف ابو الفتح ناصر بن محمد ،
« رساله شرقیه » از صفی الدین عبد المؤمن ،
« ادوار » از شخصی به نام سلمک ،
« حدائق الانوار » یا « جامع العلوم » امام فخر رازی ،
« طبایع حیوان » جاحظ ،
« نصیحة الملوک » غزالی ،
« جامع الحکایات »،
« حدائق السحر فی دقائق الشعر » از رشید الدین وطواط ،
« مجمع الامثال »،
« صحاح سته »،
« اخلاق ناصری »،
« معیار الاشعار »،
« حدود العالم »،
« نزهت نامه »
و… از جمله مآخذ کتاب مزبور می‌باشد.
دیدگاهها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.